Ἡ ευθύνη και ὁ ρόλος των γονιών κατά τόν Γέροντα Σωφρόνιο

 

Α) Αναμνήσεις του Γέροντος Σωφρονίου από τα  παιδικά και νεανικά του χρόνια.

Ο Γέροντας Σωφρόνιος συχνά θυμόταν ότι, πριν από την αναχώρησή του από την Ρωσία για το εξωτερικό, η μητέρα του τού έδωσε ένα μικρό επιστήθιο σταυρό ως ένδειξη της μητρικής της ευλογίας. Ήταν η εποχή που ο ίδιος είχε προσελκυσθεί από Ανατολικές θρησκείες αφήνοντας την πίστη της νεανικής του ηλικίας. Δέχτηκε όμως τον μικρό αυτό σταυρό για να μη στεναχωρήσει τη μητέρα του. Με την πάροδο του χρόνου, όπως έλεγε ο ίδιος, αισθανόταν όλο και ισχυρότερα τη δύναμη της ενέργειας  της μητρικής ευλογίας που τον συνόδευε σε όλη του τη ζωή.

[Είχε πάντα μαζί του τον σταυρό αυτόν. Ζήτησε μάλιστα να τον θάψουν με αυτόν και να βάλουν στον τάφο του λίγο χώμα από τον τάφο της μητέρας του πού το είχε φυλάξει ύστερα από ένα ταξίδι του στη Ρωσία].

Μεγάλη επίδραση στη διαμόρφωση της πνευματικής μορφής του Γέροντα είχε η παραμάνα του, Κατερίνα` γυναίκα με βαθιά Χριστιανική πίστη και πολλή αγάπη.       Οι αναμνήσεις δε από τα παιδικά του χρόνια συνδέονταν με την παραμάνα του. Εκείνη δεν τον πήγαινε μόνο περίπατο αλλά πήγαινε και στην Εκκλησία για τις ακολουθίες. Εκεί ο μικρός Σέργιος καθόταν στα πόδια της, όσο αυτή προσευχόταν. Αύτή η βαθιά προσευχή της παραμάνας δεν πέρασε χωρίς να αφήσει ίχνη στο μικρό παιδί.

Έτσι η παραμάνα, χωρίς να το συνειδητοποιεί, ήταν ο πρώτος δάσκαλος της προσευχής για τον Γέροντα Σωφρόνιο. Η συνήθεια αυτή της προσευχής διατηρήθηκε σε όλη τη διάρκεια της ζωής του, ακόμα και κατά τους χρόνους εκείνους που άρχισε να προσελκύεται από τις ανατολικές θρησκείες. «Η προσευχή εκείνη», λέει ο ίδιος, «με συνόδευε πάντα όσο και αν φαινόταν  ότι εγώ την αγνοούσα».

Η παραμάνα αισθανόταν αυτή την κατάσταση του νεαρού Σεργίου (βαφτιστικό του όνομα) γιατί τον αγαπούσε με μητρική αγάπη. Έτσι κάποτε, ενώ ήταν απασχολημένη με κάποια δουλειά και ο Σέργιος βρέθηκε δίπλα της, ξαφνικά γυρίζει και ακουμπώντας το χέρι της στο κεφάλι του, με αρκετή πίκρα, αλλά τρυφερά, του είπε: «Ανόητο παιδί! Ο άνθρωπος χωρίς Θεό είναι σαν το άγαλμα, έστω και τέλειο», και τον χτύπησε χαϊδευτικά στο μέτωπο. Δεν είπε ούτε κουβέντα παραπάνω… Τα έλεγε όμως όλα στο Θεό!

«Με τα λόγια αυτά, λέει ο Γέροντας, ήταν σα να μου έλεγε να προσέχω το κεφάλι μου, τις σκέψεις μου, που με οδηγούσαν μακριά από τον αληθινό Θεό. Ας σημειωθεί ότι δεν της είχα μιλήσει ποτέ για τον εσωτερικό αγώνα μου, για την πλάνη που είχα». Είναι φανερό ότι η φλογερή προσευχή της παραμάνας και των γονιών του συγκράτησε τον νεαρό Σέργιο από τον τελικό χωρισμό του από την Χριστιανική πίστη.

«Η αγάπη στο Χριστό» συνεχίζει ο Γέροντας, «ριζώθηκε τελικά στην καρδιά μου από τους γονείς μου και όλο το οικογενειακό περιβάλλον, και κυρίως με το παράδειγμά τους, τη ζωή τους και όχι με τα λόγια και τις συνεχείς υποδείξεις».

Συχνά στις ομιλίες του, αλλά και στις ιδιαίτερες συζητήσεις, ανέφερε προσωπικές εμπειρίες από τη ζωή στην οικογένειά του. Ήθελε έτσι να δώσει στους γονείς που τον άκουγαν, να καταλάβουν βαθύτερα την ευθύνη τους και τον σωστό ρόλο που πρέπει να έχουν στην αγωγή των παιδιών τους. Να τους βοηθήσει να αντιληφθούν ότι είναι ανάγκη να μιλάνε όσο πιο λίγο μπορούν, να υποδεικνύουν λιγότερο, αλλά να ζούν και να εμπνέουν με το παράδειγμά τους και μόνο.

Συχνά μας έλεγε: «Όλες αυτές τις σκέψεις και τα βιώματα που έχω τώρα τα δέχτηκα αρχικά από άλλους, και πρώτα από το οικογενειακό περιβάλλον, έπειτα από τους δασκάλους και από τους ανθρώπους που δεν εγκατέλειψαν τη μελέτη του Ευαγγελίου και κυρίως που ζούσαν πραγματικά τη Θεία Λειτουργία».

 Β) Η οικογένεια και ο ρόλος της στην αγωγή των παιδιών

Ταπείνωση και αγάπη στη ζωή της οικογένειας. Το μεγαλείο της ζωής διαφυλάσσεται στο ταπεινό πνεύμα και όχι στο υπερήφανο. Η υπερηφάνεια είναι βόμβα στα θεμέλια της οικογένειας. Η υπερήφανη αγάπη συνθλίβει τα μέλη της οικογένειας και τελικά την διαλύει. Οι γονείς είναι δούλοι των παιδιών τους. Προσφέρουν κάθε υπηρεσία στα παιδιά τους χωρίς αίσθημα εξουδενώσεως. Τα αγαπούν σωστά ακόμα και αν αυτά επαναστατούν. (Συχνά ο Γέροντας αναφερόταν στο υπέροχο παράδειγμα της αγάπης του Πατέρα προς τον Άσωτο υιό).

Αυτή η αγάπη γίνεται ο συνδετικός κρίκος της οικογένειας, είναι το «τσιμέντο» της οικογένειας, όπως έλεγε. Σ΄αυτό στηρίζεται όλος ο οικογενειακός θεσμός. Η γονέικη αγάπη είναι τέτοια που δεν γνωρίζει ζήλια και εξουδένωση. Αναλαμβάνει όλες τις αδυναμίες των παιδιών… «γι’ αυτό λέω ότι γίνεται σαν το τσιμέντο».

Θαυμαστή είναι η επίδραση της μητέρας στο παιδί από τη σύλληψη και την πρώτη νηπιακή ηλικία. Στην ηλικία που φαίνεται ότι το παιδί δεν καταλαβαίνει, απορροφάει πολύ περισσότερα απ’ ό,τι μπορούμε να φανταστούμε. Ας μη μας εξαπατάει αυτό που φαίνεται, γιατί δεν είναι έτσι. Η φωνή και η γλώσσα της μητέρας διεισδύουν στη συνείδηση του νηπίου και γίνονται δική του έκφραση.

Ό,τι ζουν η μητέρα και ο πατέρας περνάει αθόρυβα στο παιδί. Η άφωνη, βαθιά προσευχή περνάει στα παιδιά αθόρυβα και απλά. Οι προσευχόμενοι γονείς προσφέρουν πνευματικό πλούτο στα παιδιά τους. Οι συμβουλές και οι υποδείξεις πιάνουν μόνον όταν ταυτίζονται με το παράδειγμα και έρχονται μετά από σιωπηλή άφωνη και βαθιά προσευχή. Αυτή οδηγεί αθόρυβα και σίγουρα τα παιδιά στη σωτηρία. Η αληθινή οδός είναι μια εντελώς απλή προσευχή: «Καταξίωσον Κύριε, αναμαρτήτους φυλαχθήναι ημάς εν τη ημέρα ταύτη». Αυτή η προσευχή είναι προσιτή και στα παιδιά ακόμα. Έτσι προσευχόμενοι οι γονείς αντιμετωπίζουν όλα τα προβλήματα της ημέρας.

«Γονείς, συνειδητοποιείστε βαθιά μέσα σας ότι η σωστή και μόνιμη αγωγή γίνεται μόνο με το παράδειγμα και όχι με τα λόγια, όσο καλά και πετυχημένα και αν είναι».

Ανέφερε δε ο Γέροντας το εξής παράδειγμα που… λέει πολλά!

«Κάποιος πατέρας επέστρεψε από τη δουλειά στο σπίτι κάπως αργά. Μετά το φαγητό η γυναίκα του άρχισε να του μιλάει για τον γιό τους: ‘Χθες μου είπε ψέματα. Είπε ότι θα πάει κάπου και στην πραγματικότητα πήγε κάπου αλλού’.  Τότε ο πατέρας παίρνει το αυστηρό ύφος και λέει στο παιδί: ‘Αν κάνεις έτσι μη με αποκαλείς πιά πατέρα. Αν θέλεις να κρατήσεις την τιμή να είσαι γιός μου πρέπει να λες μόνο την αλήθεια’.  Όταν τέλειωσαν το φαγητό, ο πατέρας πηγαίνοντας προς το δωμάτιό του λέει: ‘Ο κ. Μιχάλης θα έρθει απόψε. Πέστε του ότι λείπω. Πρέπει να αναπαυτώ».

Η αγωγή, όπως είπαμε, γίνεται όχι με λόγια, όσο καλά και αν είναι, αλλά με το παράδειγμα… Καταλαβαίνετε τώρα τι επίδραση είχαν τα λόγια αυτού του πατέρα στο παιδί του… ‘Να λες μόνο την αλήθεια’, είπε στο γιό του, και κείνος, αμέσως μετά του ζητάει να πει ψέματα! Αυτό βολεύει εκείνον αλλά καταστρέφει το παιδί. Δεν θα τον ξαναπεί «πατέρα» γιατί του παρουσίασε μια άλλη πλευρά του: ασυνέπεια και αντινομία!

Τέτοιες συμπεριφορές των γονιών στα παιδιά τους δεν φέρνουν παρά μόνο καταστροφή, απογοήτευση, απομάκρυνση.

Όταν στην οικογένεια οι σχέσεις, μεταξύ συζύγων πρώτα και με τα παιδιά έπειτα, είναι ομαλές, στέρεες, τότε η αγωγή προοδεύει γιατί μεταδίδεται όχι ως θεωρία αλλά ως βιωμένη πράξη. Οι γονείς όταν γνωρίζουν πότε να σιωπούν και πότε να μιλούν, βρίσκονται σε κοινή πορεία με τα παιδιά τους, δεν συγκρούονται συνέχεια μαζί τους. Και κυρίως σέβονται την ελευθερία της προσωπικότητάς τους.

Ο σεβασμός αυτός φαίνεται όταν οι γονείς αφήνουν το παιδί ελεύθερο να προσπαθεί και να μαθαίνει μέσα από τα λάθη του. «Γι’ αυτό σας ζητώ, έλεγε, να μην προ λαβαίνετε όλα τα λάθη του παιδιού σας επειδή σας στεναχωρεί που …θα αποτύχει»

Οι γονείς ας φροντίζουν να διαφοροποιούν τη συμπεριφορά τους ανάλογα με την ωριμότητα των παιδιών στα διάφορα στάδια της ηλικίας τους. Αλλά πάντα να είναι συνεπείς και πολύ προσεκτικοί στις απαιτήσεις τους.

 Γ) Προσευχή και Θεία Λειτουργία στη ζωή των παιδιών

— Ο Γέροντας Σωφρόνιος αγαπούσε πολύ την προσευχή γι’ αυτό και με κάθε ευκαιρία μιλούσε γι’ αυτή που έντονα την ζούσε ο ίδιος. Συνιστούσε συνεχώς τους γονείς και τους δάσκαλους, και όσους έρχονταν σε επαφή με παιδιά, να μην παραλείπουν να μιλάνε μαζί τους για την προσευχή. «Κυρίως, έλεγε, να τους εμπνέετε την προσευχή. Να την βιώνετε εσείς για να την μεταφυτεύετε στις τρυφερές ψυχές των παιδιών σας». Η αληθινή αγάπη στα παιδιά εκφράζεται μόνο μέσω της προσευχής γι’ αυτά. Όταν πραγματικά αγαπάς προσεύχεσαι, μιλάς για τα αγαπητά σου πρόσωπα πρώτα και κύρια στο Θεό. Του τα λες όλα…

«Μετά από ουσιαστική προσευχή δεν είναι δυνατόν να θυμώνεις, να απαιτείς  συνεχώς υπακοή, να επιβάλεις αναγκαστική πειθαρχία, να νευριάζεις, να φωνάζεις. Αν πέφτεις σε μια τέτοια κατάσταση σημαίνει ότι δεν έχεις καμιά σχέση με την προσευχή` σημαίνει ότι μιλάς πολύ στους άλλους και λίγο ή καθόλου στο Θεό».

— Όταν σας στεναχωρούν τα παιδιά σας, (όποιας ηλικίας), σας δυσαρεστούν, σας κάνουν να πονάτε, σας απελπίζουν… μην τα σχολιάζετε, μην τα ελέγχετε, μη μιλάτε γι’ αυτά στους άλλους. Μη λέτε κουβέντες και συμβουλές στα ίδια. Ένα μόνο να εισπράττουν από σας: την προσευχή και τις δεήσεις σας γι’ αυτά!

[Θυμάμαι που μου έλεγε: Να συμβουλεύεις τους γονείς να σταυρώνουν συνέχεια τα παιδιά τους. Να προσπαθούν να διώχνουν από μέσα τους την αγωνία για τα παιδιά και το μέλλον τους. Να αγωνιούν μόνον για το αν η δική τους προσευχή για τα παιδιά τους είναι σωστή και συνεχής ].

— « Γονείς, έλεγε, μη μιλάτε τόσο στα παιδιά σας για την προσευχή, μάλλον προσπαθήστε να προσεύχεστε μαζί τους. Προκαλέστε με ωραίο τρόπο κάποια συζήτηση με τα παιδιά για το θέμα της  προσευχής και για τη Θεία Λειτουργία. Ζητείστε τις εντυπώσεις τους μετά τη συμμετοχή τους στη Θεία Κοινωνία και σε άλλες ακολουθίες,  προκαλέστε τα με εύστοχες ερωτήσεις να μιλήσουν. Δεχτείτε τις σκέψεις τους, αρνητικές και θετικές, και συζητείστε για τη ζωή στην Εκκλησία. Αφήστε τα ελεύθερα να εκφράσουν τις σκέψεις τους. Ακούστε τα και απαντήστε στις ερωτήσεις τους.

Να είστε έτοιμοι ν’ ακούσετε ήρεμα την κριτική και τις αρνητικές σκέψεις τους για την πίστη και γενικά για τη ζωή μέσα στην Εκκλησίας. Μη θυμώσετε, δεχθείτε τις θέσεις τους, και μιλήστε μαζί τους σοβαρά και ήπια, χωρίς έντονη προσπάθεια να τα πείσετε, να τα κάνετε να αλλάξουν θέση, να δεχτούν ό,τι εσείς πιστεύετε. Έτσι μόνο θα πετύχετε μια καλή επικοινωνία μαζί τους και θα τους δώσετε τη δυνατότητα συναντήσεως και ανοικτής συνομιλίας και κατανόησης.

Μια τέτοια ειρηνική επικοινωνία θα φέρει πολλά θετικά αποτελέσματα και για την μελλοντική ζωή των παιδιών. Μην ξεχνάτε ποτέ ότι αυτό που μιλάει αποτελεσματικά είναι όχι τα λόγια αλλά το παράδειγμα. Ζήστε και μετά μιλήστε!

Μπορεί να λέμε πολλά σημαντικά πράγματα και εξαιρετικά μεγαλειώδη λόγια, για το Θεό, την προσευχή, την επικοινωνία μαζί Του, αλλά όλα αυτά περνάνε πάνω…από το κεφάλι. Εκείνο που αγγίζει την καρδιά και βρίσκει χώρο να μείνει μέσα σ’ αυτή είναι το ζωντανό παράδειγμα. Αυτό μιλάει βαθιά και αποτελεσματικά.

— Συχνά (έλεγε ο Γέροντας) έρχεται στο νου μου εκείνη η υπέροχη προσευχή: «Κατευθυνθήτω η προσευχή μου ως θυμίαμα ενώπιόν Σου…»  Αλλά αν η προσευχή μου είναι αδύνατη σαν λεπτή κλωστή δεν «κατευθύνεται» πουθενά! Δεν πάει φυσικά «ενώπιόν Του», αλλά σπάει και σκορπίζεται στα πέρατα. Και οι πιο φευγαλέοι λογισμοί την παρασύρουν και χάνεται.

 Αυτά προσπαθούμε όλοι να ζήσουμε. Να κουβεντιάζουμε με τον Θεό κυρίως και όχι με τους άλλους, ούτε στους άλλους. Πολυλογία(!) μόνο με τον Θεό. ‘Μίλα μαζί Του με όποιον τρόπον νομίζεις. Μάλωσε ακόμα μαζί Του. Μην είσαι «ευγενής» με τον Θεό, που αγαπάει τους απλούς και τους ευθείς’. Προσευχήσου για τους άλλους περισσότερο απ’ ό,τι για τον εαυτό σου.

 — Η Θεία Λειτουργία ήταν για τον Γέροντα το κέντρο της ζωής του. «Ζούσε για να λειτουργεί» όπως έλεγε. Γ’ αυτό δεν παρέλειπε ποτέ να συνιστά σε όλους, και ιδιαίτερα στους γονείς, να εκκλησιάζονται και να βοηθούν τα παιδιά από μικρή ηλικία να μπούν στο πνεύμα της Θείας Λειτουργίας. Έτσι «θα φτάσει», έλεγε, «κάποτε η ώρα που η Θεία Λειτουργία δεν θα είναι ένα ξερό, άγονο χρέος, αλλά θα αγκαλιάζει με τη χάρη της όλη τη ζωή μας».

Αν μ’ αυτό τον τρόπο δεν βοηθηθούν τα παιδιά μας να ζήσουν τη Θεία Λειτουργία και να εμβαθύνουν στο χώρο αυτό, εύκολα μπορεί να πέσουν στην ξερή συνήθεια που ερημώνει και νεκρώνει τη ζωή. Και η αδιαφορία τους θα γίνει σύντομα άρνηση!

Τα παιδιά αν δεν αποκομίζουν από τις Εκκλησιαστικές ακολουθίες και την προσωπική χειραγώγηση όλα όσα τους χρειάζονται για να αντιμετωπίσουν τα πάμπολλα προβλήματα της ζωής, γρήγορα θα νιώσουν ερημιά, μόνωση και θα καταφύγουν εύκολα σε άλλες λύσεις. Χωρίς αυτή την αγωγή δεν θα μπορέσουν να σταθούν και να προοδεύσουν. Πολύ περισσότερο ισχύουν όλα αυτά για τους σύγχρονους καιρούς που ζούμε σ΄ ένα κόσμο που δεν προσεύχεται και έχει λησμονήσει τον Θεό.

— Χωρίς να πιέζουμε τα παιδιά, τους εμπνέουμε την αγάπη για ό,τι γίνεται στο Ναό. Γονείς, και όλη η ενορία, υποδεχόμαστε τα μικρά παιδιά στο Ναό και απολαμβάνουμε τη ζωντανή παρουσία τους. Μακάρι να μπορούμε να ανεχόμαστε τα πήγαινε-έλα των μικρών παιδιών, το κλάμα, το γέλιο τους, να μη δυσανασχετούμε και τα μαλώνουμε. Και μόλις τα παιδιά μεγαλώσουν λίγο η ενορία θα τους εμπιστευθεί με αγάπη και διακριτικότητα κάποιο έργο να ασχοληθούν, π.χ με τα κεριά, συμμετοχή στη χορωδία, να λένε το «Πάτερ ημών..», να διακονούν στο Ιερό κλπ.

—  Διακριτικές υποδείξεις στα παιδιά να γίνονται μόνο από τους γονείς. Να μην επεμβαίνουν οι άλλοι με υποδείξεις, μαλώματα, απειλές, φοβίες κλπ. Όλα αυτά φέρνουν αντίθετο αποτέλεσμα στο παιδί που τα ακούει.

 Δ!  Μερικές πρακτικές συμβουλές στους γονείς και όχι μόνο

—  Μέσα στην κοινωνία που ζούμε, όποια θέση και αν έχουμε, ας προσπαθήσουμε να μην είμαστε τυραννικοί ελεγκτές των άλλων. «Ζήσε εσύ και άφησε τους άλλους γύρω σου να δουν, να καταλάβουν, να ζήσουν ό,τι μπορούν και όσα χωρούν».

—  Ιδιαίτερα στους γονείς ο Γέροντας έλεγε: μην ελέγχετε συνεχώς τους άλλους και ιδιαίτερα τα παιδιά σας. Ζήστε εσείς σωστά και κείνα θα βρούν το δρόμο τους, θα καταλάβουν και θα διορθωθούν. Μη τους λέτε συνέχεια τι να κάνουν ή πώς να το κάνουν, πώς να συμπεριφερθούν, πώς να μιλούν, να μη φωνάζουν, να μη νευριάζουν… Αφήστε όλα αυτά να τα δουν στη δική σας ζωή, στη καθημερινή συμπεριφορά σας. Μην είστε έτοιμοι να δίνετε πάντα συμβουλές. Μη λέτε στον άλλον τι να κάνει ή πώς να το κάνει, πώς να φερθεί κλπ. Αφήστε τον να δει αυτό που λέτε στη δική σας ζωή μάλλον παρά στα λόγια σας. Αφήστε ΑΛΛΟΝ [τον Θεό δηλαδή] να μιλήσει στην ψυχή του…

—  Ας μεγαλώνουν τα παιδιά χωρίς συνεχή πίεση και συνεχείς υποδείξεις, χωρίς άσκηση βίας και πιεστικής εξουσίας. Μετά από κάποια πράξη του παιδιού που πληρώνει συνέπειες, προσέξτε μη σας ξεφύγουν εκφράσεις: «δεν σου τάλεγα εγώ!… Αν με άκουγες… Να τώρα!!  Αυτός είναι ένας δριμύς έλεγχος που πληγώνει βαθιά το παιδί. (Πατέρας και Άσωτος υιός του. Υπέροχο παράδειγμα!!).

—  Υπηρετείστε τους άλλους, τα παιδιά, τους συγγενείς, τους άλλους, προσφέροντάς τους τον κόπο σας, τον χρόνο σας και κυρίως την προσευχή και την αγάπη σας.

—  Μη ζητάτε να «αντιγράφουν» τη συμπεριφορά σας. Αποφύγετε εκφράσεις σαν αυτές: ¨Είδες εγώ τι έκανα; Πως φέρθηκα; Τι είπα; ¨έτσι δεσμεύετε στενά τα παιδιά σας.

—  Η επέμβασή σας στους άλλους (παιδιά κλπ.) να είναι διακριτική.

 [Έτσι ήταν ο ίδιος, πολύ διακριτικός. Επενέβαινε με τέτοιον τρόπο που έπρεπε να είσαι ανοιχτός πολύ για να τον καταλάβεις]. Δώστε στον άλλον να καταλάβει ότι είστε κυριολεκτικά κοντά του.

––  Έλεγε δε συχνά: «Αληθινός γονιός, ή πνευματικός Πατέρας, είναι εκείνος που με τη ζωή του και όχι με το λόγο του αναγεννά τον άλλον».  Μια μητέρα ρώτησε: «Γέροντα πώς θα μάθω όλα αυτά που μας λέτε, και θα τα κάνω πράξη;»

 «Αδελφή μου», απάντησε, «δεν είναι εκεί το πρόβλημα, πως ή πότε θα μάθεις… Το θέμα είναι πώς ή πότε θα ξεμάθεις ό,τι ξέρεις!  Μόνο έτσι η καλή μάθηση θα βρεί χώρο να εγκατασταθεί μέσα σου!»   (Συνιστά, εδώ, το κόψιμο της κακής συνήθειας).

—  Μη ξεχνάτε ότι το καλό παράδειγμά σας εμπνέει  πάντα τα παιδιά σας, όχι μόνο όταν είναι μικρά, αλλά πάντοτε, σε όλη τους την ζωή. [Ο Γέροντας ως τα βαθιά γεράματά του θυμόταν και ανέφερε εντυπώσεις του από τους γονείς και την παραμάνα του].

—  Μη σας διαφεύγει η μεγάλη αλήθεια: «Ο Θεός δεν εξαναγκάζει τον άνθρωπο. Ούτε τον εξουσιάζει έτσι που να του στερεί την προσωπική ελευθερία». Να το έχετε πάντα υπ’ όψη σας αυτό και ιδιαίτερα όταν έχετε την τάση να πιέζετε τα παιδιά σας να κάνουν το καλό…να γίνουν «καλά» παιδιά!  Προσοχή στις συνεχείς υποδείξεις, και συμβουλές. Και ακόμα στις υποσχέσεις  για να κάνουν αυτό ή εκείνο το …καλό.

 Δεν νομίζω, έλεγε ο Γέροντας, ότι η σωστή αγωγή πρέπει να στηρίζεται  στα μη και όχι. Όσα περισσότερα «μη» εξαγγέλλονται τόσο λιγότερη αγωγή συντελείται.   Ακόμη πρέπει να προσέχετε στους «τύπους» και στα «πρέπει». Οι σφιχτοί τύποι και οι  κανόνες δεν δημιουργούν ελεύθερες και δημιουργικές σχέσεις. Τους επιβάλλουμε για να έχουμε γρήγορα αποτελέσματα, και αυτό το θεωρούμε δυστυχώς επιτυχία(!) αλλά δεν είναι. Αντίθετα οι τύποι και τα ‘πρέπει’ καταπιέζουν και φέρνουν αντίδραση. Αυτό είναι σχέτη καταστροφή γιατί φτάνουμε στα άκρα και χάνεται η οδός της σωτηρίας.

—  Προσέξτε γονείς! Να διδάσκετε τα παιδιά σας όχι με λόγια, με κηρύγματα και συνεχείς υποδείξεις, αλλά με φρόνημα ταπεινό και πράξεις αφανείς. Αν αυτά λείψουν θα χαθεί και η δική σας παρουσία. Είναι ματαιοπονία ο αγώνας της επιβολής ιδεών, όσο άγιες και αν πιστεύετε ότι είναι αυτές. Θα γίνει αισθητή η παρουσία σας μόνο αν ταπεινά βγείτε από τη μέση. Στην ουσία, τότε θα γίνετε κέντρο αν φύγετε από το… κέντρο!   

—   Μη ζητάτε το τέλειο από τα παιδιά σας γιατί ούτε και εσείς είστε τέλειοι, και δεν τα κάνετε όλα τέλεια! Όταν χρειαστεί να πείτε τη σκέψη σας πέστε την έτσι που να μην προσβάλετε τον άλλον και κυρίως να μην επιμένετε να γίνει απαραίτητα αυτό που εσείς θέλετε. Έτσι θα έχετε μια καλή επικοινωνία με τους άλλους και με τα παιδιά. Μην παραλείπεται να λέτε στα παιδιά σας «συγνώμη», όταν πρέπει. Μόνον έτσι θα μάθουν και κείνα να χρησιμοποιούν αυτή την πολύ σημαντική έκφραση.

—  Μην εμπλέκετε τα παιδιά σας  στο άγχος σας. Δεν τα βοηθάτε αν τα φορτώνετε με τις αγωνίες σας. Όταν αγχώνεστε το μόνο που έχετε να κάνετε είναι να προσευχηθείτε ήρεμα και σωστά. Εμπνεύστε την προσευχή και στα παιδιά σας. Δεν λέω ‘διδάξτε’ την, αλλά παραδώστε την με την ζωή σας. [Παράδειγμα είχε την παραμάνα του].

—  Στην αγωνία που τυχόν έχετε για τα παιδιά σας θα ηρεμήσετε μόνο με την προσευχή (ευχή). Έτσι αφήνετε τα πάντα στο Θεό και στην αγάπη Του που είναι μεγαλύτερη από τη δική σας και δεν πνίγεστε στη συνεχή κηδεμονία και στενή φροντίδα. Παραδίδεστε και παραδίνετε όλα στο Θεό, «εαυτούς και αλλήλους». Η Θεία Λειτουργία δίνει την απάντηση «Πάσαν την ζωήν ημών Χριστώ τω Θεώ παραθώμεθα».

—  (Σε κάποιον εκπαιδευτικό έλεγε:) Αν επικεντρώνεσαι στον εαυτόν σου και τον εκτιμάς πολύ, τον έχασες! Έχασες τη σωτηρία σου. Θα χάσεις την εκτίμηση του Θεού που δεν θα χωράει πια μέσα σου, γιατί θα είσαι γεμάτος από το ΕΓΩ σου. Έτσι θα χάνεις κάθε επικοινωνία και με τους πιο κοντινούς σου ακόμα, και θα απομονώνεσαι.

Πρόσεχε πολύ τις επιδοκιμασίες που δέχεσαι στο σπίτι και στη δουλειά σου… Αν ζεις μ’ αυτές, τις σκέπτεσαι συχνά και νιώθεις ικανοποίηση… κίνδυνος εν όψει!  Σε λίγο θα κοιμηθείς…και όταν ξυπνήσεις η σωτηρία σου θα έχει πάει περίπατο! ΠΡΟΣΟΧΗ! Ο χειρότερος εχθρός  είναι μπροστά σου.. Θα πιστέψεις τις επιδοκιμασίες και θα αγαπήσεις τα «μπράβο»! Θα γίνεις ‘παιδί’ που θέλει πάντα να ακούει ότι είναι «καλό»!  [Αυτό μας θυμίζει ότι πρέπει να είμαστε προσεκτικοί στη χρήση

των επαίνων, των «μπράβο», των αμοιβών στα παιδιά, γιατί με όλα αυτά δεν δημιουργούμε. Μάλλον καταστρέφουμε].

—  Αυτοδικαίωση.  Γονείς, προσέξτε κάτι: «Μη ταρασσέσθω  ημών η καρδία, μηδέ δηλιάτω». Ταράζεσαι όταν ζητάς την αυτοδικαίωση. «Τα είπα, τα ξαναείπα…μα δεν με ακούν, δεν με προσέχουν…» λένε συχνά οι γονείς. «Έκανα τόσα για τα παιδιά μου, αλλά καμιά αναγνώριση, καμιά δικαίωση δεν είδα…» Αυτές οι σκέψεις είναι μια «τυπική» λογική. Αλλά ο Θεός δεν βιώνεται με ένα τυπικό τρόπο. Η λογική Του είναι… παράλογη. Ας μη γυρίζουμε, λοιπόν , γύρω από τον εαυτό μας και ζητάμε δικαίωση.

Είναι ανάγκη να κάνουμε έντονη προσπάθεια να μην βυθιζόμαστε μέσα στον εαυτό μας, να ξεπερνάμε τον πόνο της αποτυχίας μας, την απογοήτευση που νιώθουμε από τους άλλους, (και κυρίως από τα παιδιά) από τους οποίους πάντα ζητάμε… ή ίσως μόνο ζητάμε και θεωρούμε φυσικό και απαραίτητο να μας ακούν, να μας αποδέχονται, να αναγνωρίζουν την προσφορά μας.

—  Δικαιοσύνη.  Γονείς, στις σχέσεις σας με τους άλλους μη ζητάτε ποτέ δικαιοσύνη, δηλαδή μην περιμένετε οι άλλοι να σας φέρονται δίκαια! Αν σας διακατέχει αυτό το πνεύμα, οι σχέσεις σας θα είναι πάντα νομικές και όχι Χριστιανικές. Οι κριτικές σκέψεις: γιατί ο τάδε φέρεται έτσι; είναι άδικο αυτό που κάνει… δεν είναι σωστό εκείνο ή το άλλο κλπ. είναι το δραστικότερο διαλυτικό της ενότητας,

Μη ζητάτε από τους άλλους δικαιοσύνη γιατί θα χάσετε την ουσία. Εσείς να αποδίδετε δικαιοσύνη, σ’ αυτούς και να προσπαθείτε πάντα να μην αδικείτε, και όχι να  επιδιώκετε για τον εαυτό σας την δικαιοσύνη για ό,τι κάνετε.

 —  Μια επισήμανση στους γονείς.  Προσοχή στην τάση να επιβάλλετε  τη γνώμη σας, τις απόψεις σας, τις επιθυμίες, ακόμα και τις Χριστιανικές πεποιθήσεις σας, το «πιστεύω» σας. Η πίστη δεν επιβάλλεται. Αν επιβληθεί χάνει την τελειότητά της, τη γνησιότητα` γίνεται βία και δέσμευση` ιδιαίτερα στην αγωγή των παιδιών, αλλά και σε κάθε σχέση με τον άλλον.

Ας μην ξεχνούν οι γονείς ότι τα παιδιά τους για να μάθουν πρέπει να φοιτήσουν στο σχολείο της ζωής… Αφήστε τα, λοιπόν, να ζήσουν! Αυτό σημαίνει: μην τα προλαβαίνετε, μην τα υποκαθιστάτε, μην τα περιορίζετε με την υπερπροστασία σας. Μη γίνεστε «ανοιχτές» ομπρέλες! Αφήστε τα. Αν πέσει πάνω τους …βροχή μόνα τους θα προσπαθήσουν να προφυλαχτούν, θα βρουν τρόπο να την αποφύγουν. Θα μάθουν να επιβιώνουν μόνα τους χωρίς να καταφεύγουν πάντα στη δική σας προστασία, που καταντάει σφιχτός κλοιός και παραμένει , δυστυχώς, σε όλη τους τη ζωή!

—  Ένα ακόμα λεπτό σημείο, που όλοι πρέπει να προσέχουμε επιμελώς, είναι η κριτική. Οι γονείς, ιδιαίτερα, ας προσπαθούν να μην κρίνουν κανέναν και μάλιστα μπροστά στα παιδιά, που όλα τα βλέπουν, όλα τα ακούν, τα αντιγράφουν και τα θυμούνται περισσότερο από τα λόγια που τους είπατε και τις υποδείξεις που τους κάνατε.

Ο Γέροντας συχνά μιλούσε για την «δηλητηριώδη», όπως την έλεγε, κριτική.  Τα σχόλια για τους άλλους και η κριτική, απογυμνώνουν, αδυνατίζουν, αποπροσανατολίζουν και καταστρέφουν τις σχέσεις των ανθρώπων. «Ας αποφεύγουμε την κριτική σαν τη φοβερότερη αρρώστια».

Σε άλλη περίπτωση μας είπε: «Η προσευχή φονεύεται από το πάθος της κατάκρισης. Βρείτε το πάθος που γίνεται ο δολοφόνος  της προσευχής σας και προσπαθήστε να το πολεμήσετε. Κρίση, σύγκριση, κατάκριση είναι καλοστημένες παγίδες που βρίσκονται μπροστά μας. Ας προσπαθούμε πάντα να αποφεύγουμε αυτές τις παγίδες».

Η στενή λογική οδηγεί σε συνεχή κρίση. Η κρίση φέρνει τη σύγκριση του άλλου με τον εαυτό μας, που πιστεύουμε…ότι όλα τα κάνει καλά. Έτσι ο νους είναι υπέρ-απασχολημένος με ό,τι συμβαίνει γύρω. Το άλλο βήμα είναι η κατάκριση που συνδέεται στενά με την έλλειψη αγάπης. «Όταν έχεις την τάση της κριτικής να λες: όλα γύρω μου είναι καλά, εγώ δεν τα βλέπω, εγώ δεν τα φτάνω. Δεν μπορώ τίποτε να κάνω για τους άλλους (παιδιά, οικογένεια συγγενείς, φίλους) παρά μόνο προσευχή και άφημα όλων αυτών στην αγάπη του Θεού».

Ας μην ξεχνάμε ότι ο άλλος δεν είναι μόνο αυτό που φαίνεται. Κρύβει και κάτι άλλο μέσα του, ίσως πιο πολύτιμο και γνήσιο. «Γι’ αυτό μην κρίνεις, μη συγκρίνεις, μην κατακρίνεις γιατί θα… χαθείς! Με την κριτική… αυτοκτονείς».

[Δυστυχώς πολύ συχνά κρίνουμε τους άλλους, αλλά θα κριθούμε από τη δική μας στάση, από το αν είμαστε συνεπείς, πρώτα εμείς, μ’ αυτά που λέμε, αν δεν ανταποκρίνονται στη ζωή μας. Ας θυμηθούμε το παραπάνω παράδειγμα του πατέρα με τον γιό του].

 [Τελειώνοντας, κάντε λίγη ακόμα υπομονή, να ακούσουμε κάποιες θέσεις του Γέροντα Σωφρονίου στο θέμα της συμπεριφοράς και κυρίως της αχαριστίας και αγνωμοσύνης των παιδιών αλλά και όλων μας].

 Ο Γέροντας απαντάει σε γράμμα της αδελφής του που του έγραφε πόσο βαθιά την πίκρανε μια συγγενής της με την απαράδεχτη συμπεριφορά της.

«Συμπεριφέρεται, έγραφε η αδελφή του, απαιτητικά και όλους τους βλέπει αφ’ υψηλού…Της έδωσα όλα αυτά τα χρόνια τόσα πολλά, τη γέμισα με πολύτιμα δώρα, της πρόσφερα τη φροντίδα μου, την προσοχή και την αγάπη μου. Αποτέλεσμα: Όλα τα πήρε ως οφειλόμενα και καθόλου δεν εκτίμησε ούτε την αγάπη, ούτε την προσφορά μου! Η τελευταία επίθεσή της εναντίον μου ήταν απερίγραπτα αγενής. Μου φέρθηκε πολύ άσχημα. Ποια είναι η δική σου γνώμη;»    [Μια περίπτωση πολύ συνηθισμένη στην καθημερινή μας ζωή. Αλλά ας προσέξουμε την απάντηση του Γέροντα].

 «Προσπαθώ», της γράφει, «να θυμηθώ τη δική μου συμπεριφορά στο παρελθόν. Μήπως και εγώ ο ίδιος έδειξα παρόμοια συμπεριφορά; Στην παιδική μου ηλικία δεν αντιλαμβανόμουν με πόσο κόπο και με ποια παθήματα με ανέθρεψαν οι γονείς μας. Ο νους μου εργαζόταν μάλλον συγκεντρωμένος  σε μένα τον ίδιο και όχι πως να ευχαριστήσω τους γονείς ή και άλλους που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο με βοήθησαν κατά την παιδική μου ηλικία και στην νεότητά μου.

Τώρα σκέπτομαι ακόμα το τι έχω κάνει για να βοηθήσω κάποιους ανθρώπους στα δύσκολα χρόνια της ζωής τους… Και κείνοι τίποτε δεν κατάλαβαν! Μερικοί μάλιστα είπαν ότι είχα την ανάγκη τους, γι’ αυτό έκανα ό,τι έκανα γι’ αυτούς. Ακόμα και τώρα δεν καταλαβαίνουν οι άνθρωποι πόσο μου στοιχίζει να τους εξυπηρετώ. Μόλις η ανάγκη τους περάσει, αμέσως με λησμονούν τελείως. Αυτό είναι, δυστυχώς, συνηθισμένο στην καθημερινή μας ζωή.

 Αλλά όλοι αυτοί, νέοι και ηλικιωμένοι, με αυτή την αρνητική συμπεριφορά τους, με δίδαξαν πολλά!!  Ένα είναι το βασικό μάθημα για όλους μας, και κυρίως για τους γονείς: Να μην περιμένουμε ευγνωμοσύνη από κανέναν, ούτε κάν από τα παιδιά μας, για όσα κάναμε ή κάνουμε γι’ αυτούς. Να τους ευεργετούμε όλους, αν είναι δυνατόν, να συμπάσχουμε μαζί τους, χωρίς να μας ξεφύγει κανένας λόγος πίκρας.

Αδελφή μου, σε παρακαλώ, μη θίγεσαι εύκολα, μην τρομάζεις στις αναποδιές, μην υπερβάλεις στις δυσκολίες, γιατί με όλα αυτά επηρεάζεις βαθιά τους ανθρώπους στο περιβάλλον σου και καταστρέφεις τις καλές σχέσεις και ό,τι μέχρι τώρα πέτυχες.

Ας μη ζητάμε από τα παιδιά μας και από τους άλλους, τίποτε, ούτε ακόμα και την ευγνωμοσύνη τους. Να αφήνουμε τους άλλους να ενεργούν κατά το μέτρο της συνειδήσεώς τους. Μόνο να προσπαθούμε να υπηρετούμε τον καθένα ξεχωριστά, χωρίς να περιμένουμε αναγνώριση ή ανταπόκριση.

Δεν πρέπει να θλιβόμαστε με ό,τι συμβαίνει. Μόνο με τον εαυτό μας να πονάμε γιατί δεν κατορθώσαμε να ζήσουμε τη ζωή της αληθινής ομοιώσεως με τον Χριστό.

Λοιπόν ‘αγάπα και προσευχή σου’, τίποτε άλλο!»